Παρασκευή 27 Φεβρουαρίου 2015

Όταν η Ψυχή είναι μόνη με τον εαυτό της



«Όταν  η  ψυχή   είναι  μόνη με  τον εαυτό της, τότε  είναι  που μπορεί  να παράγει αιώνιες αλήθειες. Τότε  αυτή  σχετίζεται  με το  αληθινό  και  αιώνιο, και  όχι με το εφήμερο  και προφανές.

Όταν  η  ψυχή , επιστρέφοντας  στον  εαυτό της, στοχάζεται, πηγαίνει  κατευθείαν σε  αυτό που είναι αγνό και  αιώνιο και  αθάνατο και  όμοιο προς  τον εαυτό του, και  σχετιζόμενη  με αυτό, προσχωρεί σε αυτό  όταν είναι μονή της  και δεν παρεμποδιζεται.. Και  τότε  η ψυχή αναπαύεται  από τα  λάθη της, και  βρίσκεται   σε επικοινωνία με εκείνο που είναι  ίδιο προς  τον εαυτό του.. 

Και  αυτή η κατάσταση  της  ψυχής  καλείται  σοφία....


Παρατηρήστε  τώρα, κατά  πόσο δε συνεπάγεται, από όλα όσα έχουν   ειπωθεί, ότι η ψυχή είναι  κατεξοχήν  όμοια  προς  το  θεϊκό, το αθάνατο, το λογικό, το μοναδικό, το αδιάρρηκτο,  αναλλοίωτο  ενώ το σώμα είναι  κατεξοχήν όμοιο προς  το ανθρώπινο και θνητό, το παραλογο, πολύμορφο, διαιρετό  και διαρκώς  μεταβαλλόμενο.

Αν, επομένως, αυτό  έχει  έτσι,   η ψυχή προχώρα σε αυτό που είναι  όμοιο προς  τον εαυτό της, στο  αυλό, θεϊκό, αθάνατο, και λογικο.. Εκεί   φθίνει στη  μακαριότητα, ελευθερωμένη από λάθος και  αγνοία, από  φόβο και  ανεκπαίδευτη  αγάπη, και   όλα  τα   αλλά   ανθρωπινά  κακά. Εκεί  αυτή ζει, καθώς  οι  μυημένοι   λέγουν, για όλο τον μετέπειτα  χρόνο  αληθινά με το Θεό»...


 Σωκράτης



ΜΥΘΑΓΩΓΙΑ

Τετάρτη 25 Φεβρουαρίου 2015

Ο ατίθασος Ποσειδώνας θεός της θάλασσας ή της γης;

Neptune's Horses (Detail)  -  WalterCrane


Ο Ποσειδώνας, αδελφός του Δία και του Πλούτωνα, αν και θεωρείται θεός της θάλασσας, στην Οδύσσεια εμφανίζεται με επίθετα που συνηγορούν ότι είναι θεός της γης (γαιήοχος, ενοσίγαιος, ενοσίχθων και όχι της θάλασσας.
Τι συμβαίνει, λοιπόν, και ο ποιητής κάθε τόσο από τη μια συνοδεύει το όνομα του Ποσειδώνα με τέτοια επίθετα, ενώ από την άλλη τον εμφανίζει να ενεργεί ως θεός της θάλασσας, που με την τρίαινά του αναταράζει τη θάλασσα, προκαλεί τρικυμίες και καταιγίδες, σπάζει ή ανατρέπει σχεδίες και πνίγει στο πέλαγος τους ανθρώπους;
Λογικό το ερώτημα.Πόσο όμως ανταποκρίνεται στην αλήθεια ή όχι η εντύπωση αυτή που σχηματίζει ο αναγνώστης τους έπους; Πιστεύουμε πως  δε θα αφήσει αναπάντητο το ερώτημα ο ποιητής αλλά θα χρειαστεί λίγη υπομονή και περισσότερη προσοχή.
Ας αρχίσουμε, λοιπόν, να ερευνούμε τη συμπεριφορά του Ποσειδώνα από την αρχή του έπους, για να σχηματίσουμε μία πιο σφαιρική ιδέα για το δεύτερο θεό στην ιεραρχία των θεών του Ολύμπου.
Ο Ποσειδώνας, στην πρώτη συνέλευση των θεών στον Όλυμπο, απουσιάζει στη χώρα των Αιθιόπων. Οι άλλοι θεοί, υπό την προεδρία του Δία, συζητούν το θέμα της επιστροφής του Οδυσσέα στην πατρίδα, την οποία εγκρίνουν με ομοφωνία. Ο Δίας όμως, που γνωρίζει τη νοοτροπία του αδερφού του, προτρέπει τους άλλους θεούς να ψηφίσουν την πρόταση επιστροφής του Οδυσσέα στη πατρίδα, γιατί και ο Ποσειδώνας θα αφήσει το μίσος του κατά μέρος, γιατί δε θα μπορέσει να εναντιωθεί στην ομόφωνη απόφαση των θεών.

"Αλλ' άγεθ' ημείς οίδε περιφραζώμεθα πάντες    νόστον,όπως έλθησι. Ποσειδάων δε μεθήσει  ον χόλον,
ου μεν γαρ τι δυνήσεται αντία πάντων
αθανάτων αέκητι θεών εριδεναίμεν οίος"(α,76-78).
"Μον', ας σκεφτούμε όλοι οι λοιποί θεοί πως θα γυρίσει (ο Οδυσσέας).
Θα αφήσει πια το πάθος του γι' αυτόν ο Ποσειδώνας,
γιατί μονάχος δεν μπορεί, στους αθάνατους όλους
ενάντια να φιλονικά, χωρίς το θέλημά τους".

Κι όμως η σιγουριά του Δία για τον Ποσειδώνα ότι δε θα τολμήσει να διαφωνήσει με την απόφαση των θεών, διαψεύδεται αμέσως. Ο Ποσειδώνας όχι μόνο δε συμμορφώνεται με την απόφαση των θεών, αλλα συνεχίζει να καταδιώκει και να ταλαιπωρεί τον Οδυσσέα, αν και, ως θεός, γνωρίζει καλά πως η απόφαση των θεών είναι υποχρεωτική και γι' αυτόν, και επιπλέον ότι η μοίρα του Οδυσσέα είναι να γυρίσει σώος στην πατρίδα του και κανένας θνητός ή αθάνατος μπορεί να την αλλάξει.

Ο χολωμένος όμως θεός φαίνεται ότι αδιαφορεί και για την απόφαση των θεών αλλά και τη μοίρα του ήρωα. Συνεχίζει να καταδιώκει τον Οδυσσέα, πλην όμως δεν τον σκοτώνει.
"Ου τι κατακτείνει, πλάζει δ' από πατρίδος αίης" (α 75).
Άρα αίρεται η περίπτωση της άγνοιας του θεού, αφού το ομολογεί ο ίδιος πως δεν τον σκοτώνει, αλλά πράττει αυτό που μπορεί, τον ταλαιπωρεί, τον βασανίζει, εμποδίζοντάς τον να φτάσει στην πατρίδα του.
Τελικά, αναρωτιέται κανείς, τι τέλος πάντων εκπροσωπεί ο θεός αυτός στο έπος της Οδύσσειας,όταν ενεργεί ως ανυπότακτος θεός στη δύναμη του Δία αλλά και των αποφάσεων της συνέλευσης των θεών;
Αν θελήσει κανείς να λάβει μίαν απάντηση για τη στάση αυτή του θεού, ίσως τον βοηθήσουν τα επίθετα που συνοδεύουν το όνομά του, και ασφαλώς θα καταλήξει πως πρόκειται για ένα ιδιότροπο θεό που εκτείνει την εξουσία τόσο στη γη όσο και στη θάλασσα.

Η πρώτη του ιδιότητα εμπεριέχεται στο όνομά του Πο-σει-δών.
Η λέξη είναι σύνθετη από τις λέξεις πόσις και δας(πόσις=δυνατός, σύζυγος και δας(γας)=γη, δηλαδή εξουσιαστής της γης.
Στην ίδια ιδιότητα παραπέμπουν και τα επίθετα που συνοδεύουν το όνομα του θεού: γαιήοχος (γαία+έχω), δηλαδή αυτός που εξουσιάζει τη γη, ενοσίχθων, ενοσίγαιος = γαιοσείστης. Όλα αυτά τα επίθετα χαρακτηρίζουν την εξουσία του Ποσειδώνα στη γη και όχι στη θάλασσα.
Ο ποιητής δεν προβαίνει σε καμιά εξήγηση του φαινομένου. Το προσπερνά ως κάτι το φυσιολογικό και μας εμφανίζει στην πράξη έναν Ποσειδώνα εξουσιαστή της γης αλλά και του υγρού στοιχείου, της θάλασσας, δίνοντάς μας την εικόνα ενός φοβερού θεού, που κρατά την τρίαινα στο χέρι και μ' αυτήν αναταράσσει τη θάλασσα, σηκώνει θύελλες και καταιγίδες ή τη γαληνεύει κατά βούληση.

"Χερσί τρίαινα ελών πάσας δ' ορόθυνε αέλας"

Χαρακτηριστική είναι η περιγραφή της τρικυμίας που συντρίβει τη σχεδία του Οδυσσέα και τα κύματα απειλούν να συντρίψουν και τον ίδιο στα αιχμηρά βράχια της ακτής. Ο Οδυσσέας, ύστερα από δεκαεφτά μερόνυχτα που βασανίζεται από την τρικυμία στη θάλασσα και κινδυνεύει να σκοτωθεί προσκρούοντας στα βράχια της ακτής, βρίσκει την εκβολή ενός ποταμού και το κύμα τον εκβράζει εκεί και τον σώζει.

"Μέρες
 τραβούσα δεκαεφτά μες του γιαλού τα πλάτια.
Στις δεκαοχτώ φανήκανε τ' απλόσκιωτα ακροβούνια
του τόπου σας και χάρηκε του δύστυχου η καρδιά μου.
Όμως ακόμη συμφορές με καρτερούσαν κι άλλες
όσες της γης ο Σαλευτής μου 'στειλε ο Ποσειδώνας,
που σήκωσε όλους τους καιρούς και μου ΄κλεισε το δρόμο,
και δυνατά συντάραξε τη θάλασσα, που μήτε
στη βάρκα επάνω να σταθώ δε μ' άφηνε το κύμα
με τους πικρούς μου στεναγμούς. Στο τέλος η φουρτούνα
κομμάτιασε τη βάρκα μου.Και κολυμπώντας τότε
…..
Σ’ ένα ποτάμι σίμωσα…
όξω για ανάσα πλάγιασα κι εκεί ήρθε η μαύρη  νύχτα..." (η 271-290).

Και σαν να μην επαρκούσαν τα παραδείγματα που παραθέτει ο ποιητής συνεχίζει την ίδια τακτική με τις αναφορές του στον Πσειδώνα ως θεό της θάλασσας, επισημαίνοντας ότι πολλά βασιλικά γένη έλκουν την καταγωγή τους από το θεό αυτό, όπως της καταγωγής των βασιλιάδων της Φαιακίας και της Πύλου, ναυτικοί λαοί, που έχουν απώτερο γενάρχη τους τον Ποσειδώνα.

"Ναυσίθοον μεν πρώτα Ποσειδάων ενοσίχθων
γείνατο και Περίβοια, γυναικών είδος αρίστη
οπλοτάτη θυγάτηρ μεγαλήτορος Ευρυμέδοντος,
......................................................................................
τη δε Ποσειδάων εμίγη, και γείνατο παίδα
Ναυσίθοον μεγάθυμον, ίν εν Φαίηξιν άνασσε
Ναυσίθοος έτεκεν Ρηξήνορα τ' Αλκίνοον τε" (η 56-61).
Γέννησε πρώτα ο Σαλευτής του κόσμου το Ναυσίθοο
με την Περίβοια, ασύγκριτη στην ομορφιά γυναίκα,
στερνή του μεγαλόκαρδου Ευρυμέδοντα θυγατέρα.
…………………
Μ’εκείνη ο Σείστης πλάγιασε κι έκαμε το Ναυσίθοο,
Που στους Φαιάκους έπειτα βασίλεψε, και γιους του
έκαμε το Ρηξήνορα και τον άρχοντα Αλκίνοο.
Επομένως, ο Ναυσίθοος, ο πρώτος βασιλιάς της Φαιακίας, είναι γιος του Ποσειδώνα και της Περίβοιας. 
Παιδιά του Ναυσίθοου ο Ρηξήνορας και ο Αλκίνοος.

Από τον ίδιο θεό, τον Ποσειδώνα, κατάγεται και η γενιά του βασιλικού γένους της Πύλου, γι' αυτό και οι κάτοικοι της πόλης προσφέρουν στην ακροθαλασσιά θυσίες ταύρων και προβάτων στο γενάρχη θεό τους (γ 5-65)
Όλα τα στοιχεία βεβαιώνουν πως ο Ποσειδώνας είναι όντως θεός της θάλασσας και γενάρχης λαών με ναυτική παράδοση, πλην όμως τα επίθετα εξακολουθούν να έχουν διαφορετική γνώμη.
Ακόμη σημειώνουμε πως, όπου αναφέρεται το όνομα του Ποσειδώνα, εκτός ελαχίστων περιπτώσεων, όπως στην Πύλο, παντού αλλού η αναφορά στο θεό σχετίζεται με το κακό και τον όλεθρο.

Συγκεκριμένα στη ραψωδία (δ 501-518) ο Νέστορας, αφηγούμενος τους νόστους άλλων αρχηγών, θυμάται και τους άνδρες εκείνους που δε γύρισαν ποτέ στην πατρίδα, όπως ήταν ο χαμός του Αίαντα του Τελαμώνιου, ο οποίος, κατά την επιστροφή του στην πατρίδα, καυχήθηκε μεσοπέλαγα πως θα σωθεί από τον κίνδυνο της θάλασσας ακόμη και σε πείσμα των θεών (ύβρις). Ο Ποσειδώνας, που ακούει την καυχησιά του ήρωα, για να τον τιμωρήσει, χτυπά με την τρίαινα τη Γυρόπετρα, όπου καθόταν ο ήρωας, και την κάνει δύο κομμάτια. Το ένα κομμάτι μένει ασάλευτο το άλλο, με τον Αίαντα επάνω, πέφτει στο κυματοδαρμένο πέλαγος και πνίγει τον ήρωα! (ύβρις-τίσις).
(Άλλη εκδοχή του θανάτου του Αίαντα).

Ο Ποσειδώνας όμως, ατίθασος όπως είναι, προβαίνει σε νέα ενέργεια με την οποία προσβάλλει την απόφαση των θεών, παρά τη διαβεβαίωση του Δία ότι θα αναγκαστεί να την σεβαστεί και εκείνος.
Ο Οδυσσέας, μετά από μια καταναγκαστική επτάχρονη διαμονή στο παλάτι της Καλυψώς, αποπλέει, ύστερα από εντολή των θεών, με τη σχεδία του για την πατρίδα. Ο Ποσειδώνας, που επιστρέφει από την Αιθιοπία, μόλις τον βλέπει στη μέση του πελάγους να κατευθύνεται με ούριο άνεμο προς το νησί του, ανησυχεί, και για μια στιγμή του περνάει από τη σκέψη πως οι θεοί άλλαξαν γνώμη για τον Οδυσσέα. Αμέσως, χωρίς άλλη σκέψη, ξεσηκώνει μεγάλη τρικυμία, για να ματαιώσει το νόστο του ήρωα.

"Έτσι είπε και τα σύγνεφα συνάζει, και στα χέρια
την τρίαινά του αδράχνοντας, το πέλαο συνταράζει,
κι όλες τις μπόρες σήκωσε κάθε λογής ανέμου
και σκέπασε στεριά μαζί και θάλασσα με νέφια.
Απ' τα ουράνια χύθηκε σκοτάδι και φυσούσαν
μαζί ο Σιρόκος κι η Νοτιά κι ο Ζέφυρος, αέρας
φουρτουνιασμένος, κι ο Βοριάς που φέρνει παγοκαίρι,
θεριά μεγάλα κύματα στο διάβα του κυλώντας.
Γόνατα τότε κι η καρδιά κόπηκαν του Δυσσέα.
Κι είπε, βαριά στενάζοντας στην άφοβη ψυχή του
Αλίμονο μου ο δύστυχος! Στο τέλος τι θα γίνω;
Φοβούμαι αλάθευτα η θεά μη μου τα πρόβλεψε όλα,
που μου ΄λεγε πως συμφορές στα πέλαγα θα πάθω,
πριν φτάσω στην πατρίδα μου. Να που αληθεύουν όλα" (ε μτφρ. 301-314).

Η τρικυμία όμως σπάζει και διαλύει τη σχεδία του Οδυσσέα, ενώ αφήνει τον ίδιο έρμαιο στη μανία των
 κυμάτων. Η πράξη του θεού παραβαίνει ρητά την ομόφωνη απόφαση των θεών, πλην όμως από πουθενά δεν ακούγεται καμιά φωνή διαμαρτυρίας. Αυτό βάζει σε σκέψεις τον ακροατή / αναγνώστη.
Ο ποιητής προσπερνά το γεγονός χωρίς σχολιασμό!
Ο Ποσειδώνας όμως προβαίνει και σε άλλη προκλητική ενέργεια, χειρότερη από την πρώτη, η οποία εκθέτει τον ίδιο αλλά και τον δικαιοκρίτη Δία, ο οποίος επιδοκιμάζει ως ένα βαθμό την παράλογη απαίτησή του, να κλείσει δηλαδή την πόλη το Φαιάκων με ένα βουνό, γιατί υποστηρίζει πως οι Φαίακες ασέβησαν στο γενάρχη τους και μετέφεραν με το ταχύπλοο καράβι τους τον άσπονδο εχθρό του, τον Οδυσσέα, στην Ιθάκη.

Ο Ποσειδώνας επιμένει στο αίτημά του και απειλεί πως, αν ο Δίας δεν τιμωρήσει παραδειγματικά τους ασεβείς ναύτες του Αλκίνοου, κινδυνεύει να καταντήσει δίχως τιμή ανάμεσα στους αθάνατους θεούς, αφού οι θνητοί Φαίακες δεν τον υπολογίζουν, αν και κρατούν από τη δική του φύτρα, προσθέτοντας μάλιστα πως δε σκοπεύει να αποτρέψει την επιστροφή του στην πατρίδα.

"Αλήθεια, τώρα το 'λεγα, πικρά σαν πιει φαρμάκια
να φτάσει στην πατρίδα του μια μέρα πια ο Δυσσέας.
Μα να του σβήσω ολότελα του γυρισμού τη μέρα
σκοπό δεν είχα, αφού απ' αρχής τον όρισες ο ίδιος" (ν 137-140). 

Κι ενώ ο αναγνώστης αναμένει ένα ισχυρό όχι από το Δία, εκείνος ενδίδει στην εξήγηση που του δίνει ο Ποσειδώνας, ότι δεν έχει σκοπό να σβήσει τη μέρα του γυρισμού του Οδυσσέα στην πατρίδα, καθησυχάζοντας τον αδελφό του, ο οποίος επιτρέπει σ' αυτόν να αντιμετωπίσει την κατάσταση όπως εκείνος επιθυμεί.

"Όχι, οι θεοί δε σ' αψηφούν μηδέ τολμά κανένας
τον πιο μεγάλο, πιο τρανό, να καταφρονέσει.
Μα αν σ΄αψηφά κάποιος θεός, στην τόλμη του θαρρώντας,
πάντα απ' το χέρι σου περνά να τον πλερώσεις.
Όπως το θέλεις κάμε το κι ως το ποθεί η καρδιά σου" (μτφρ. ν 149-153).

Ο Δίας, τελικά, εγκρίνει την απαίτηση του Ποσειδώνα, ο οποίος μετριάζει κάπως την τιμωρία και αποφεύγει να κλείσει με βουνό την πόλη των Φαιάκων, όπως αρχικά απείλησε, αλλά απλώς πετρώνει το καράβι των Φαιάκων, κατά την επιστροφή του, μακριά από την πόλη. Η διαφοροποίηση της τιμωρίας οφείλεται κυρίως στο Δία και στις προσευχές των Φαιάκων.
Ο Αλκίνοος, έκπληκτος από το γεγονός, θυμάται και ομολογεί πως κάποιος μάντης παλιότερα του είχε προφητέψει για το κακό που θα χτυπήσει το νησί και σκέφτεται πως τώρα η μαντεία του βγαίνει αληθινή, γι' αυτό προτείνει:

"Ας πάψουν τα ταξίδια αυτά του καθενός που φτάσει
στην πόλη μας, κι ας σφάξουνε τ' αφέντη Ποσειδώνα
δώδεκα ταύρους διαλεχτούς, ίσως και μας πονέσει
και δε μας κλείσει με ψηλό βουνό την πόλη γύρω"(μτφρ. ν 189-192 ).

Ο Αλκίνοος υποχωρεί, γιατί φοβάται τη σκληρότητα του Ποσειδώνα, ο Δίας όμως ποιον φοβάται και υποχωρεί στην απαίτηση του Ποσειδώνα; Για την υποχώρηση του Δία μία μόνο δικαιολογία μπορεί να επικαλεστεί κανείς, ότι ο Ποσειδώνας, ως γενάρχης της δυναστείας του νησιού, είχε το δικαίωμα να τιμωρεί τους δικούς του που ενεργούν αψηφώντας την οργή του. Η διευκόλυνση των Φαιάκων στον Οδυσσέα να φτάσει στην Ιθάκη εκλαμβάνεται από το θεό ως πράξη ανυπακοής και ασέβειας προς τη θέλησή του. Οι ισχυροί, πολλές φορές χαρακτηρίζουν τα δίκαια πράγματα ως άδικα, γιατί έτσι τους συμφέρει. Κατηγορεί, λοιπόν, ο Ποσειδώνας τους ναύτες του Αλκίνοου ότι, βοηθώντας τον Οδυσσέα να επιστρέψει στο νησί του, διέπραξαν μέγα ατόπημα, πρόδωσαν τον ίδιο, επειδή παρέβλεψαν το μίσος του προς τον ήρωα, που τύφλωσε το γιο του Πολύφημο!
Από όσα αναφέραμε αποδεικνύεται ότι ο Ποσειδώνας είναι όντως θεός και εξουσιαστής της θάλασσας, πλην όμως το επεισόδιο που ακολουθεί αποδεικνύει ακριβώς το αντίθετο.

Η Αθηνά, όταν τελικά συναντάται με τον Οδυσσέα στο νησί του και συνομιλούν πρόσωπο με πρόσωπο μεταξύ τους, απαντώντας στο παράπονο του Οδυσσέα ότι δεν τον βοήθησε, όταν κινδύνευε να χάσει τη ζωή του στη θάλασσα από τη μανία του Ποσειδώνα, εκείνη του αποκαλύπτει:

"Εγώ όμως πάντα πίστευα και το ’λεγα στο νου μου.
Μα με τον πατρικό θείο, το σείστη Ποσειδώνα,
δεν ήθελα και να πιαστώ, που πάθος σου κρατούσε,
γιατί το γιο του τύφλωσες που αγαπητό τον είχε" (μτφρ.ν 351-355).

Η απάντηση της Αθηνάς είναι ξεκάθαρη. Δεν επιχείρησε να σώσει τον προστατευόμενό της όχι γιατί δεν μπορούσε ή δεν είχε τη δυνατότητα, αλλά γιατί δεν ήθελε να συγκρουστεί με το θείο της. Η Αθηνά, με την απάντησή της αυτή, φάσκει και αντιφάσκει, αφού, σε μια στιγμή που ο Οδυσσέας παλεύει με τα κύματα και κινδυνεύει να τσακιστεί στα βράχια των ακτών της Σχερίας, επεμβαίνει δυναμικά, γαληνεύει την τρικυμισμένη θάλασσα και σώζει τον Οδυσσέα!

"Τότε άλλο σκέφτηκε η θεά Παλλάδα με το νου της
Έκοψε κάθε ανέμου ορμή κι όλοι λαγιάσαν
και γλυκόπνευτο Βοριά ξεσήκωσε μονάχο
κι έσπασε μπρος τα κύματα, ωσότου πια ο Δυσσέας
να πάει να βρει τους Φαίακες τους θαλασσοθρεμμένους
απ' το χαμό γλιτώνοντας κι απ' τη βαριά του μοίρα" (μτφρ. ε, 399-404).

Ίσως ισχυριστεί κανείς πως η Αθηνά δραστηριοποιήθηκε, όταν ο Ποσειδώνας αποδέχτηκε πως δεν μπορεί άλλο να ταλαιπωρεί τον Οδυσσέα, όταν δηλαδή τον άφησε να θαλασσοδέρνεται και αποχώρησε, λέγοντας ειρωνικά:

"Έτσι χορτάτος βάσανα στο πέλαο τώρα τράβα,
ωσότου θεογέννητους ανθρώπους (Φαίακες) ν' απαντήσεις.
Μα κι έτσι μ' όσα τράβηξες, παράπονο δε θα 'χεις" (μτφρ. ε 394-396).

Τι κάνει όμως η Αθηνά; Αφήνει στο έλεος των κυμάτων τον Οδυσσέα; ΄Οχι. Επεμβαίνει αμέσως. Συγκρατεί τους άλλους ανέμους και αφήνει μόνο το Βοριά, γιατί αυτός τον βοηθά να φτάσει στο νησί.
Εδώ τελειώνει ο χόλος του Ποσειδώνα και οι περιπλανήσεις του Οδυσσέα στη θάλασσα. Ο θεός της θάλασσας, τελικά, αποδεικνύεται ένας εμπαθής, σκληρός και άδικος θεός απέναντι στον Οδυσσέα, μια και η τύφλωση του Πολύφημου, την οποία επικαλούνταν ως βασική αιτία του μίσους του δεν ανταποκρινόταν στην αλήθεια, γιατί ήταν πράξη ανάγκης για τον Οδυσσέα και επρόκειτο για τη ζωή όχι μόνο τη δική του αλλά και των συντρόφων του.
Τελος, αν θελήσουμε να ερευνήσουμε τα αποδιδόμενα στον Ποσειδώνα επίθετα, θα διαπιστώσουμε, για μια ακόμη φορά, πως προέχουν εκείνα που τον χαρακτηρίζουν ως θεό της γης και όχι της θάλασσας. Και αυτά είναι:

Ποσειδάων
 ενοσίχθων απαντάται 9 φορές: (α 74, ε 389, 366, η 56, 271, ι283, λ 253, ν 146, 259).
Ποσειδάων γαιήοχος 6 φορές: (α 67, γ 55,θ 323, 350, ι 268, λ 241).
Ποσειδάωνι άνακτι 6 φορές:(γ 43, ι 256, 410, λ 130, ν 185, ψ 277).
γαιήοχος εννοσίγαιος μία φορά ( λ 241)
Και όλες τις άλλες φορές αναφέρεται η λέξη Ποσειδών σε διάφορες πτώσεις,
αλλά χωρίς επίθετο.
Ποσειδάων (δ. 500, λ 399, 406, ν 181, ψ, 234, ω 109)
Ποσειδάωνος(δ 386, λ 306)
Ποσειδάωνι(γ 178, 333)
Ποσειδάωνα (θ 343, 565, ν 173).

Συμπεραίνουμε, λοιπόν, πως, ενώ όλα τα αποδιδόμενα στον Ποσειδώνα επίθετα φωτογραφίζουν ένα θεό της γης (γαιήοχος, ενοσίχθων, ενοσίγαιος), αντίθετα οι ενέργειές του στο έπος αποδεικνύουν ένα θεό εξουσιαστή της θάλασσας, χωρίς κανένα ενδεικτικό επίθετο, παρά μόνο κάποιες αναφορές και μνείες ότι είναι γενάρχης και προστάτης των ναυτικών Φαιάκων, καθώς και της βασιλικής οικογένειας του Νέστορα, του βασιλιά της Πύλου.
Κι όμως τα στοιχεία που παραθέτει ο ποιητής εμφανίζουν από τη μια το θεό ως θεό της θάλασσας και από την άλλη ως θεό της γης.

Ο ποιητής παίζει σε δύο επίπεδα και ταλαιπωρεί τον αναγνώστη, πετυχαίνοντας έτσι να κρατά αδιάπτωτο το ενδιαφέρον του και να αναμένει μία εξήγηση στο ερώτημά του που διατύπωσε από την αρχή. Ο ποιητής που ξέρει να να ελίσσεται, κάποτε ανταποκρίνεται στο αίτημα του αναγνώστη και του προσφέρει την απάντηση που αναμένει. Επικαλείται μια πληροφορία που έρχεται από τα παλαιότερα χρόνια του τρωικού πολέμου, από την παράδοση. Αυτήν την πληροφορία επαναλαμβάνει αυτούσια και ο ποιητής, σημειώνοντας πως μετά την εκθρόνιση του Κρόνου από τον Όλυμπο τα τρία αδέρφια: ο Δίας, ο Ποσειδώνας και ο Πλούτων, μοίρασαν μεταξύ τους το σύμπαν. Ο Δίας πήρε την εξουσία του απέραντου Ουρανού, ο Ποσειδώνας της πλατιάς Θάλασσας και ο Άδης ή Πλούτωνας την εξουσία του σκοτεινού Κάτω Κόσμου.
Έμεινε έξω από την πρώτη μοιρασιά η  γη. Επ’ αυτής αποφάσισαν να έχουν ισότιμη εξουσία (κατά μοίραν ή κατ΄αίσαν) και τα τρία αδέλφια. Με τη μαρτυρία αυτή νομίζουμε ότι δίνεται η απάντηση σε όλες τις απορίες και τα ερωτήματα του αναγνώστη, που κατανοεί για ποιο λόγο ο ποιητής χρησιμοποιεί τα επίθετα γαιήοχος, ενοσίχθων, ενοσίγαιος, που δηλώνουν εξουσιαστή της γης και από την άλλη πλευρά, για ποιο λόγο εμφανίζεται ο Ποσειδώνας ως θεός της θάλασσας. Ο Ποσειδώνας ήταν θεός που εξουσίαζε τη γη, όπως και οι άλλοι θεοί, αλλά ήταν κατ’εξοχήν θεός της θάλασσας, του υγρού στοιχείου.(0 189-193). Αν δε συμμορφωνόταν με τις αποφάσεις του Δία, ήταν γιατί είχε στη γη την ίδια εξουσία με το Δία.


Σάββατο 14 Φεβρουαρίου 2015

Η ΘΕΑ ΑΦΡΟΔΙΤΗ

Τhe birth of  Venus  - Cabanel (1863)


Η Θεά του Κάλλους είναι μία από τας πλέον ζωηράς αλ­ληγορικάς παραστάσεις της Ελληνικής Θρησκείας. Αναφέρεται εις γεγονότα της δημιουργίας των μορφών της Φύσεως, της αν­θρωπίνης υπάρξεως και εις τας λειτουργίας του δρώντος υπε­ράνω ημών πνεύματος. Ότι αναφέρεται εις τους νόμους τούτους της Φύσεως θα διακρίνωμεν ευθύς ως εξετάσωμεν την γενεο­λογίαν της.

Η Αφροδίτη, κατά τας παραδόσεις των αρχαίων Ελλήνων ήτο θυγάτηρ του Ουρανού και της Θαλάσσης, του Ουρανού και της Ημέρας, του Κρόνου και της Ευρυνόμης, του Διός και της Διώνης. Επίσης ελέγετο, ότι προήλθεν εξ ωού περιστεράς, πε­σόντος εξ ουρανού εις την Γην. Κατά την πρώτην εκδοχήν εγεν­νήθη εκ του αφρού της θαλάσσης, όταν ερρίφθησαν εντός αυ­τής τα αποκοπέντα υπό της φοβεράς Άρπηος του Κρόνου μό­ρια της ανδρότητος του Ουρανού. Ευθύς μετά την γέννησίν της πλέουσα επί των κυμάτων εντός οστράκου, έφθασε το πρώτον εις Κύθηρα και έπειτα εις Κύπρον, όπου περιεποιούντο αυτήν ως τροφοί αι Ώραι.

Κατά τους αρχαίους μύστας τα αποκοπέντα μόρια της αν­δρότητος του Ουρανού συμβολίζουν σπερματικόν τύπον, ο οποίος μεταφερόμενος διά της ουσίας του αιθέρος εις την θά­λασσαν, αποκτά εκεί μορφήν. Ο Κρόνος εικονίζει τον Χρόνον και η Άρπη τα διά του Χρόνου εμφανιζόμενα σπέρματα του Ου­ρανού. Επίστευον, δηλαδή, ότι αι δυναμικαί ιδιότητες, αι προκα­λούσαι τηv σύστασιν των μορφών προέρχονται εκ των επιδρά­σεων του Ουρανού προς την Γην, και ότι αι επιδράσεις αύται δίδουν προς την ουσίαν της Γης, με την βοήθειαν του φωτός της ημέρας, τον τόνον να ενεργή κατά τρόπον .συντελούντα εις την διάπλασίν της και εις την κατά μέρος οργάνωσίν της εις μορφάς.

Η δημιουργική αύτη εργασία, κατά τους αρχαίους μύστας, εγένετο τη βοηθεία της ουσίας του αιθέρος. Πως όμως δεν γνωρίζομεν σήμερον. Ίσως τα κατερχόμενα εξ ουρανού προς την Γην κύματα του αιθέρος μίγνυνται με τα μη συναποτελέσα­ντα ακόμη μορφάς υλικά άτομα. Εκ της μίξεως δε επέρχεται η συνεργασία των, ή αν τούτο δεν γίνεται, τα εξ Ουρανού κύματα επιδρούν κατά τοιούτον τρόπον επί του υπάρχοντος μεταξύ των υλικών ατόμων αιθέρος ώστε να τον εξαναγκάζουν εις ωρισμέ­νας ενεργείας, συντρεχούσας την συγκρότησιν των μορφών. Τα εξ ουρανού προερχόμενα κύματα είναι διαφόρου εντάσεως. Είναι ανάλογα προς την θέσιν και την κίνησιν των διαφόρων σωμάτων του πλανητικού μας συστήματος, τα οποία κινούνται συνεχώς. Επί πλέον ο αιθήρ ο οποίος συνδέει τα άτομα της ύλης, δεν ενεργεί εις εκάστη μορφήν με την ιδίαν έντασιν και τον ίδιον τρόπον. Διά τον λόγον αυτόν χωρίζεται και διακρίνεται η ειδικότης των μορφών, ο ατομικός των τύπος, ο διαιωνιζόμενος και εξελισσόμενος εις την Φύσιν. Τον ατομικόν τούτον μορφικόν τύπον συμβολίζει η Θεά του Κάλλους. Ο συμβολιζόμενος υπό της Θεάς Αφροδίτης τύπος των μορφών είναι εκείνο το οποίον διακρίνομεν εις τους διαιωνιστι­κούς πυρήνες και ειδικότερον εκείνο το οποίον συνδέει τα υλικά στοιχεία, τα αποτελούντα αυτάς. Δεν είναι όμως το πρωταρχι­κόν πυρ, το αλληγορούμενον υπό του Θεού Διός, αλλά μία από τας θαυμασιωτέρας εμφανίσεις του.

Ετέρα εμφάνισις του πρωταρχικού πυρός είναι η μετά των υλικών στοιχείων επαφή του, εκ της οποίας έρχεται εις το Είναι του το υλικόν πυρ, το αλληγορούμενον υπό του Θεού Ηφαί­στου, συζύγου της Θεάς του Κάλλους.

Κατά τας δοξασίας των αρχαίων μυστών, όλαι αι αλλοιώ­σεις των μορφικών πλασμάτων και οι μετασχηματισμοί των στοιχείων τα οποία αποτελούν αυτά, οφείλονται κυρίως εις τας δύο διαφορετικάς από απόψεως ενεργείας, εμφανίσεις του πρωταρχικού πυρός, τας αλληγορουμένας υπό των Θεών Ηφαίστου και Αφροδίτης. Τούτο δε καταφαίνεται εάν προσέξω­μεν τας αλληγορίας των Θεών Διός, Ήρας, Ηφαίστου, Άρεως, Αφροδίτης και των τέκνων της, Έρωτος και Αρμονίας.

Η συνεργασία του Θεού Διός, πρωταρχικού πυρός, και της Θεάς Ήρας, υλικής ουσίας, έχει ως αποτέλεσμα τα υλικόν πυρ, τον Θεόν Ήφαιστον και την παραγομένην κίνησιν, τον Θεόν Άρην. Ακολούθως η συνεργασία της κινήσεως, του Θεού Άρεως, και του τύπου των μορφών, της Θεάς ‘Αφροδίτης, δη­μιουργεί τα τέκνα των Έρωτα και Αρμονίαν. Τα δύο αυτά τέκνα των Θεών έρχονται εις το Είναι των εκ της αδιαχωρίστου πλέον ενώσεως της κινήσεως και του μορφικού τύπου, ή καλλίτερον, εκ της ενεργείας του τύπου των μορφών και της κινήσεως των υλικών στοιχείων, των συντρεχόντων εις την δημιουργίαν της υλικής μορφής.  Δια την επίτευξιν των μεγάλων τούτων αποτελεσμάτων της Θεάς Αφροδίτης και του Θεού Άρεως τα μέγισται υποβοηθεί ο Θεός Ήφαιστος δια της ισχύος του. Περιβάλλει αμφοτέρους τους Θεούς με το χρυσούν του δίκτυον το οποίον αλληγορεί, ότι μετά την εκδήλωσιν του υλικού πυρός ουδέποτε θα επέλθει χωρισμός μεταξύ του τύπου των μορφών και της κινήσεως των υλικών στοιχείων. Αντιθέτως τα δύο ταύτα αμοιβαίως θα εξελίσ­σωνται εις Θειοτέρας ενεργείας και θα δημιουργούν τελειοτέ­ρους κόσμους.

Τα ανωτέρω εικάζομεν και εκ σωζομένου αποσπάσματος ύμνου των Ορφικών προς την Θεάν του Κάλλους, ο οποίος λέ­γει: «πάντα γαρ εκθέσεν έστιν, υποζεύξατο δε κόσμον και κρα­τείς τρισσών Μοιρών γέννος δε πάντα, όσα τ’ εν Ουρανώ έστι και εν γαίη πολυκάρπω εν πόντω τε βυθώ τε, σεμνή βάκχοιο πάρεδρε».[1]

Και ο Αισχύλος εις τας «Δαναΐδας» του λέγει περί της Θεάς του Κάλλους τα εξής: «Ερά μεν αγνός ουρανός τρώσαι χθόνα. Ερως δε γαίαν λαμβάνειν γάμου τυχείν, όμβρος, δ’ απ’ ευναέντος ουρανού πεσών, έκυσε γαίαν, η δε τίκτεται βροτοίς, μήλων τε βοσκός και βίον Δημήτριον.[2]

Η Θεά του Κάλλους, κατ’ άλλην παράδοσιν, προήλθεν εξ ωού περιστεράς, πεσόντος εξ ουρανού εις την Γην. Κατά τους αρχαίους μύστας το ωόν της περιστεράς συμ­βολίζει ακτίνα αγνού φωτός η οποία εισχωρήσασα εις την λει­τουργίαν της ψυχής των όντων και συνδυασθείσα με τας ιδικάς της δυνάμεις, επέτυχε την δημιουργίαν του τύπου του ανθρωπί­νου οργανισμού. Διά της ακτίνος του φωτός τούτου η ψυχή κα­τώρθωσε vα φέρη περισσότερον προς τον οργανιομόν τας δυ­νάμεις της, αι οποίαι διεμόρφωοαν τα κέντρα της νοήσεως, τα συντελέσαντα εις την διάπλασιν των αισθήσεων. Τώρα ποία είναι τα κύματα του ουρανίου φωτός, τα οποία έφερον το δώρον τούτο προς την ψυχήν της Γης, δια να δυνηθή να εμφανίση εαυτήν εις την εις την ανθρωπίνην μορφήν, και να εξωτερικεύση τας θαυμασίας ιδιότητας του πλέον διανοουμένου όντος της Φύσεως; Τούτο δεν το γνωρίζω. Εάν όμως συνδυά­σωμεν τα νοήματα της ερμηνευθείσης εν αρχή γενεαλογίας, με τα νοήματα της παρούσης, ακοπώτερον θα κατανοήσωμεν την έννοιαν, την οποίαν έχουν επί της ανθρωπίνης υπάρξεως οι Θεοί Άρης και Ήφαιστος, ως και την έννοιαν της συνεργασίας των μετά της Θεάς του Κάλλους. Η τοιαύτη δε κατανόησις θα μας προαγάγη προς σαφή διάγνωσιν του ρόλου, τον οποίον υποδύονται επί της ανθρωπίνης μορφής τα τέκνα της Θεάς του Κάλλους και του Θεού Άρεως, ο Έρως και η Αρμονία.

Η Αφροδίτη, κατά την Ελληνικήν παράδοσιν, είναι και θυ­γάτηρ του Θεού Διός και της Νύμφης Διώνης. Η αλληγορία της παραδόσεως ταύτης αναφέρεται εις τον πνευματικόν κόσμον, διότι περιγράφει, την Φύσιν των Θεών και τας σχέσεις των προς τας νύμφας, ψυχάς της Γης. Προ παντός εικονίζει τα έργον του μεταμορφουμένου Θεού του Ολύμπου Διός, το αναφερόμενον εις τας προσπαθείας του, όπως δώση προς την ψυχήν της Γης το φώς δια να ελευθερωθή εκ του σκό­τους του Άδου. Τούτο προσεπάθουν να κατανοήσουν καλώς οι Έλληνες μύσται. Διότι άνευ της γνώσεως των υπό της γενεαλογίας ταύ­της εικονιζομένων καθίστατο αδύνατος η κατανόησις της τύχης της ανθρωπίνης ψυχής πέραν του ανθρωπίνου κόσμου. Αλλ’ ίνα η κατανόησίς των συντελεσθή πλήρως έδει οι μύσται να μά­θουν πρότερον σαφώς την όλην λειτουργίαν της ανθρωπίνης ψυχής επί του ανθρωπίνου οργανισμού, και να διακρίνουν τας τάσεις και προσπαθείας της, όπως ελευθερωθή του ανθρωπί­νου περιβάλλοντος.

Την πραγματικήν σημασίαν των εικονιζομένην υπό της Θεάς του Κάλλους εν τη γενεαλογία ταύτη μαντεύομεν μόνον. Διότι διά να κατανοήση τις την έννοιάν των, θα απητείτο μακρά και εμπεριστατωμένη μύησις την οποίαν θα έπρεπε να καθοδη­γούν πεφωτισμένοι Ιεροφάνται των αληθειών της Φύσεως.

Το τέκνον του Θεού Διός και της νύμφης Διώνης είναι προωρισμένον να κατανοηθή μόνον υπό των ανθρώπων εκεί­νων, οι οποίοι προσήγγισαν και διέγνωσαν τας λειτουργίας της πνευματικής Φύσεως και τας σχέσεις της προς τον διέποντα τους κόσμους Θεόν. Γνωρίζομεν όμως όλοι μας, ότι η Θεά του Κάλλους είναι η πρόγονος του Θεού Διονύσου, είναι η μήτηρ της Νύμφης Αρμονίας, συζύγου του βασιλέως Κάδμου του εικο­νίζοντος εν τη Ελληνική παραδόσει το Φως του Ηλίου, συνεπεία του οποίου ενεργεί ο νοητικός ανθρώπινος κόσμος και ευρίσκει η ψυχή του φυσικού κόσμου την οδόν των ατελευτήτων μετα­μορφώσεών της.

Η Θεά Αφροδίτη ηνωμένη μετά του Άρεως, και περιβε­βλημένη μετ’ αυτού υπό του χρυσού δικτύου του Θεού Ήφαί­στου, ου μόνον φανερώνει την δημιουργίαν της πνευματικής ατομικότητος, αλλά και την εσαεί αναλλοίωτον διατήρησίν της εις τον άπειρον κόσμον εικονίζει το θεμέλιον επί του οποίου στηρίζονται αι μεταμορφώσεις του πνεύματος εις τον άπειρον χρόνον, δυνάμει των οποίων και η νόησις και η συναισθηματι­κότης του εντείνονται. Το τέκνον της Θεάς Αφροδίτης και του Θεού Άρεως, ο Έρως, ο επί του πνευματικού επιπέδου ενεργών, αποτελεί την θαυμαοιωτέραν εικόνα του ανελισσομένου νοητικού κόσμου, του καθισταμένου ολονέν Θειοτέρου, αλλά και το εξασφαλiζον μέσον της άνευ τέρματος προόδου του πνεύματος της Φύσεως.

Η Θεά Αφροδίτη απέκτησε και άλλο περίλαμπρον τέκνον μετά του Θεού του πνεύματος Ερμού, τον Ερμαφρόδιτον. Η έννοια του Ερμαφροδίτου βεβαίως δεν είναι εκείνη, την οποίαν διακρίνομεν εις τας ανωμάλους ενεργείας της ζωϊκής Φύσεως, αλλ’ άλλη, αναφερομένη εις τας εκδηλώσεις του προαχθέντος ανθρωπίνου πνεύματος. Η συγκέντρωσις των ιδιοτήτων του άρρενος και του θήλεος εις μίαν ανθρωπίνην ή πνευματικήν προσωπικότητα, είναι ίσως η απαρχή της αποθεώσεως.

Ανέφερα τα περί της Θεάς του Κάλλους με την πεποίθη­σιν, ότι υπάρχουν αλήθειαι, τας οποίας πρέπει οι ελευθέρως σκεπτόμενοι να ερευνήσουν. Η δε τοιαύτη έρευνα, έχω την βε­βαιότητα, ότι θα αποδώση μέγιστα ωφελήματα, ου μόνον θα μας δημιουργήση την σκέψιν ν’ απονείμωμεν την προσήκουσαν ευλάβειαν προς τους γίγαντας του αρχαίου Ελληνικού πνεύμα­τος, οι οποίοι έφεραν τόσον επιτυχώς Θείας γνώσεις περί Φύ­σεως και πνεύματος εις την επιφάνειαν της ανθρωπίνης σκέ­ψεως, αλλά και θα μας ωθήση να χωρήσωμεν εις το επίπεδον της διανοήσεως των προγόνων μας.

Τα μεγαλουργήματα του ανθρωπίνου πνεύματος δεν πρέπει να μας αφήνουν ασυγκίνητους, διότι αυτά και μόνα εξα­σφαλίζουν την πρόοδον του πνεύματος ημών και μας ωθούν εις την οδόν της γαλήνης και της ευδαιμονίας.

Δημοσιεύθηκε εις το περιοδικό «Πυθαγόρας» το 1930


[1] «Διότι όλα από σε προέρχονται, όλον δε τον κόσμον υπήγαγες υπό τον ζυγόν σου και είσαι κυρίαρχος των τριών Μοιρών, εγέννας δε όλα, και όσα είναι εις τον ουρανόν και εις την πολύκαρπον Γην, και εις την θάλασσαν και εις τον βυθόν, σεμνή πάρεδρε του Βάκχου».

[2] «Επιθυμεί μεν ο αγνός (καθαρός) αιθήρ να γονιμοποιήση την Γην, επιθυμία δε την Γην καταλαμβάνει να τύχη του γάμου. Όμβρος δε από του ερώντος Ουρανού πεσών κατέστησε την Γην καρποφόρον. Αύτη δε γεννά εις τους θνητούς βοσκάς προβάτων και βίον της Δήμητρος (σιτηρά)».


Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...